2017 Uitgelicht

De rechtsstaat

De rechtsstaat. Een veelomvattend begrip. Het is kernachtig te omschrijven als een staat waarin iedereen, dus ook de overheid, gebonden is aan het recht. Aan regels die democratisch zijn vastgesteld. Regels die ook werkelijk worden toegepast. In een rechtsstaat heeft de burger grondrechten. Deze rechten beschermen de burger met name tegen bepaalde vormen van bemoeienis door de overheid. Ze staan vermeld in de Grondwet en in verdragen. In onze rechtsstaat zijn er onafhankelijke en onpartijdige rechters die voor het leven zijn benoemd. Zij zijn ook onafhankelijk van de regering. Het mag niet zo zijn dat een regering rechters ontslaat die het niet met de regering eens zijn of bij onwelgevallige uitspraken. Als burger heb je daardoor de garantie dat een mogelijke inbreuk op je rechten, ook als dat gebeurt door de overheid, beoordeeld kan worden door een onafhankelijke rechter. Ook voor het investeringsklimaat in een land is het van belang dat naleving van het recht werkelijk kan worden afgedwongen. De rechtsstaat is dus voor iedereen belangrijk en niet alleen voor juristen of politici.

Op de wereldindex voor de rechtsstatelijkheid (welk land heeft het beste rechtsstelsel), de Rule of Law Index van het World Justice Project, behoort Nederland al jarenlang tot de absolute top met een vijfde plaats. Zo’n honderd landen worden jaarlijks onderzocht op aspecten als machtenscheiding, veiligheid, respect voor mensenrechten en kwaliteit van de rechtspraak. Op dat resultaat mogen we best trots zijn. Het is belangrijk om het niveau van onze rechtsstaat zo hoog te houden. Het verleent Nederland ook het gezag om zijn stem te laten horen als andere landen hun rechtsstaat niet op orde hebben. Want niet ver van ons vandaan, bijvoorbeeld in Polen, is dat heel anders: het gezag en de onafhankelijkheid van de rechter staan daar al enkele jaren zwaar onder druk. In het jaarverslag van vorig jaar is daar ook al over geschreven. De laatste ontwikkelingen zijn uitermate zorgelijk en hebben ertoe geleid dat EU-commissaris Timmermans in december 2017 de zwaarste procedure heeft ingezet en de lidstaten en het Europees Parlement heeft gevraagd in te stemmen met het activeren van art. 7 uit het EU-verdrag. Ook de president van de Hoge Raad en de procureur-generaal bij de Hoge Raad hebben tijdens verschillende gelegenheden in 2017 aandacht gevraagd voor en hun zorg geuit over de situatie in Polen. Datzelfde geldt voor het netwerk van hoogste Europese rechters, waar de president van de Hoge Raad sinds 1 januari 2017 lid van het bestuur is.

NIEUWSBERICHT
President en procureur-generaal wijzen op het belang van rechtstatelijke waarden

DOCUMENT (PDF)
Rede president Maarten Feteris bij installatie vicepresident civiele kamer Kees Streefkerk

NIEUWSBERICHT
Hoogste Europese rechters uiten zorg over situatie in Polen

DOCUMENT (PDF)
Statement of the Network of the Presidents of the Supreme Judicial Courts of the European Union on the Situation in Poland

Gelukkig wordt in ons land het gezag van de Hoge Raad als hoogste rechter en ook dat van andere rechters in het algemeen niet ter discussie gesteld. Nederlanders hebben onverminderd vertrouwen in de rechtspraak. Dit blijkt uit ‘De sociale staat van Nederland 2017’, een onderzoeksrapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau. 44 procent van de Nederlanders heeft veel of zeer veel vertrouwen in de rechtspraak. Vergeleken met andere instituties is dat een hoog percentage. Maar er zijn ook aandachtspunten. Bijvoorbeeld de toegang tot het recht voor iedereen die dat nodig heeft. Het principe van de rechtsstaat komt onvoldoende tot gelding als hele groepen van de bevolking niet in staat zijn om inbreuken op hun rechten tegen te gaan. Dan gaat het bijvoorbeeld om de gefinancierde rechtsbijstand. Als mensen in een kwetsbare maatschappelijke positie, bijvoorbeeld laaggeletterden en mensen met veel schulden, juridisch niet op de goede manier worden bijgestaan en verdedigd, bestaat het gevaar dat zij vervreemden van de rechtsstaat en zich daartegen zelfs gaan verzetten. Dat moet worden voorkomen. Onze rechtsstaat functioneert dus in het algemeen naar behoren maar we moeten waakzaam blijven.